Met duizenden kilometers rails, bovenleidingen en een volle dienstregeling is het spoorvervoer zeer gevoelig voor extreme weersomstandigheden. Wind, regen, sneeuw, hitte: alles kan de technische systemen beïnvloeden en daardoor loopt de treindienst risico om hinder te ondervinden. Onweer, of beter gezegd blikseminslag, is daarbij één van de meest onvoorspelbare weersfenomenen. We gaan daar in dit artikel dieper op in.
foto: Floris Rozeboom op 20 juni 2021 - Tull en 't Waal
Onweer verwachten
De meteorologen van Infoplaza kunnen doorgaans goed inschatten of er een risico is op onweer. De atmosferische omstandigheden waarbij onweer voorkomt, kunnen uitstekend ingeschat worden door de meteoroloog. Immers, om een onweersbui te kunnen laten ontstaan moet voldoende ‘warmte’ op grondniveau aanwezig zijn en koude lucht hoger in de atmosfeer. Het is een misverstand om te denken dat onweer alleen bij warm weer optreedt. Het gaat echt om het verschil tussen de temperatuur dicht bij de grond en bijvoorbeeld op 5 kilometer hoogte. Ook in de winter kan het in Nederland dus onweren!
Zwaar onweer komt in Nederland zelden voor in de wintermaanden. De energie in de lucht is simpelweg te beperkt om buiengebieden uit te laten groeien tot omvangrijke weersystemen waarbij het veelvuldig onweert. Voor zwaar onweer moet het algauw minimaal een graad of 20 zijn, waardoor het seizoen van dit soort onweersbuien zich beperkt tot grofweg 1 mei tot 15 oktober.
Zodra onze meteorologen inschatten op basis van ingewikkelde modeldata dat er een reëel risico is op onweer, duikt de meteoroloog nog dieper in de materie. Waar is de huidige luchtsoort toe instaat? Een enkele hoosbui met soms een klap onweer? Of een omvangrijk buiengebied met forse regenval, windstoten, hagelstenen en heel veel ontladingen? Om dat goed te analyseren zijn nog steeds mensen nodig. De weermodellen zijn gigantisch goed, maar de intensiteit van onweer inschatten blijkt keer op keer te moeilijk voor de modellen. Doordat Infoplaza een ervaren team van meteorologen heeft, waarbij enkelen ook in hun vrije tijd actief onweersbuien najagen en analyseren (stormchasen), is er veel expertise aanwezig in de weerkamer. Hierdoor kan de meteoroloog onderscheid maken tussen weersituaties met ‘een enkele klap’ en situaties waarbij sprake zal zijn van hoogfrequent onweer.
Railsupport: live bliksemontladingen van 19 mei 2022
Communicatie met de klanten
Nadat de meteoroloog de weersituatie heeft geanalyseerd, begint de taak om de klanten op de hoogte te brengen. Infoplaza doet dat via allerlei dashboards die op maat zijn gemaakt voor het werk dat de klant uitvoert. Op Bouwsupport staat dus andere informatie dan op Agrisupport of Outdoorsupport. Elke klant krijgt te zien wat de risico’s voor zijn werkzaamheden zijn, ook bij naderend onweer.
Het spoorvervoer wordt geholpen via Railsupport. Het spoorwegennetwerk van Nederland krijgt een kleurcode van groen tot en met paars om aan te geven of/waar/wanneer er een risico is op weersomstandigheden die het spoorvervoer kunnen beïnvloeden. Bij een kans op zwaar onweer zal dat nooit in heel Nederland het geval zijn. Door zo gedetailleerd mogelijk aan te geven hoe laat het onweer in een bepaalde regio verwacht wordt, kunnen ProRail en de vervoerders de juiste maatregelen plannen. Hierdoor kan het onnodig stilleggen van de hele dienstregeling voorkomen worden en kan er specifiek op risicotrajecten ingegrepen kan worden.
Impact onweer
De impact van onweer is helaas moeilijk van tevoren in te schatten. Eén onweersbui die zijn blikseminslag precies op de verkeerde plek op Utrecht Centraal laat neerkomen, kan voor grote landelijke storingen zorgen. Duizend ontladingen die bomen raken en geen enkele keer iets dat bij het spoor hoort, zorgen voor geen enkele verstoring.
De mogelijke gevolgen van naderend onweer zijn dus moeilijk om je op voor te bereiden. Het is een kwestie van kansberekening. Bij hoogfrequent onweer, meer dan 100 ontladingen per 5 minuten in een gebied van 50 bij 50 km, is de kans op een verkeerde inslag veel groter dan bij een lokale onweersbui. De preventieve maatregelen hebben dus baat bij een goede inschatting van de verwachte intensiteit. Bij risico op hoogfrequent onweer zullen meer storingsploegen preventief paraat staan dan bij de enkele onweersklap.
Onweer boven Nederland
Zodra de onweersbuien boven Nederland zitten kunnen via Railsupport de bliksemontladingen live gevolgd worden. Met een vertraging van 5 tot 10 seconden verschijnen veruit de meeste ontladingen op het scherm. Bij zwaar onweer zijn dat heel wat stipjes… Op een dag met veel onweer kan Nederland 30.000 tot 50.000 ontladingen te verwerken krijgen. De systemen van Railsupport laten circa 95% van deze ontladingen zien, want helaas wordt niet elke bliksem altijd ook herkend door de systemen.
Voor ProRail en andere bedrijven die betrokken zijn bij het spoorvervoer is het van groot belang om live te kunnen volgen waar de risico’s zijn. Soms hebben hele provincies code oranje gekregen van het KNMI, terwijl het noodweer zich slechts in een klein deel van de provincie bevindt. Dankzij de regenradar en live bliksemdata kan iedereen zien waar de risico’s echt zijn.
Gedetailleerde informatie voor analyses: hoge resolutie en alle gemeten data op de spoorkaart van Nederland
Historische data
Als gevolg van een blikseminslag kan er schade optreden. Schade en storingen ontstaan soms echter ook om andere redenen. Na een periode met onweersbuien worden problemen soms gekoppeld aan het slechte weer. Dankzij de data van Infoplaza is de mogelijkheid aanwezig om tot op wijkniveau na te gaan of daar een bliksemontlading is gemeten. Indien dat zo is, dan is de exacte tijd zichtbaar en de kracht van de ontlading. Ook is te zien of het om een inslag ging, of een ontlading van wolk naar wolk. De meeste bliksems bewegen namelijk hoog in de lucht, slechts een klein deel maakt contact met de grond. Dankzij de historische data zijn klanten van Infoplaza in staat om analyses te doen en situaties na te kijken. Zo kunnen ze aantonen en/of uitsluiten dat het om bliksem ging.
Wilt u meer weten over onze weerdata voor het spoorvervoer?
